ΦΙΛΟΠΑΠΠΟΥ :Moυσείο» ή ανασα;

ΦΙΛΟΠΑΠΠΟΥ «Moυσείο» ή ανασα;
Του ΠΕΤΡΟΥ ΣΗΦΑΚΗΦωτογραφίες: ΚΑΝΑΡΗΣ ΤΣΙΓΚΑΝΟΣ

Τα κάγκελα που σχεδιάζεται να μπουν στο λόφο του Φιλοπάππου με το πρόσχημα της «προστασίας» του αρχαιολογικού χώρου, θα κλείσουν απ' έξω κάθε ίχνος ζωής -λες κι αυτή είναι η απειλή για τα μνημεία- και θα μετατρέψουν μια πολύτιμη ζωντανή κυψέλη, μια ανάσα για τους κατοίκους της Αθήνας, σε αποστειρωμένο μουσείο.
Αν περπατήσει κανείς περιφερειακά στο λόφο του Φιλοπάππου, οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, θα συναντήσει νέους που κάνουν τζόγκιγκ, ηλικιωμένους που περπατούν στα μονοπάτια την βόλτα που τους σύστησε ο γιατρός, ποδηλάτες, αναρριχητές, παρέες που απολαμβάνουν ένα πικ- νικ στα ξύλινα τραπέζια στα πλατώματά του. Συχνά, μάλιστα, τα καλοκαίρια θα δείτε κυρίως ηλικιωμένους να κρατούν ένα μπουκάλι με νερό- «για να μην ξεραθούν οι δαφνούλες», θα σας εξηγήσουν. Μπορεί ο λόφος να έχει μόλις 120 υψόμετρο, αλλά οι κάτοικοι που τον απολαμβάνουν, τον αποκαλούν βουνό. Και όχι άδικα. Στις δασωμένες πλαγιές του έχουν καταγραφεί 53 είδη δέντρων και θαμνώδους βλάστησης, 31 φυτά και μία αξιόλογη ορνιθοπανίδα 88 πουλιών, τέσσερα είδη λεπιδόπτερων και τέσσερα ερπετών, πολλά από τα οποία ανήκουν σε προστατευόμενα είδη. Τα 700 στρέμματα του λόφου είναι ο μεγαλύτερος και από τους τελευταίους ελεύθερους προσβάσιμους χώρους πρασίνου στην καρδιά της πόλης.
Ανάλογα με την ώρα, για τους μόνιμους υπάρχουν οι «βάρδιες». Τα μέλη κάθε βάρδιας γνωρίζονται μεταξυ τους. Η βόλτα εκεί, με ή χωρίς δίτροχο ή τετράποδο, είναι μια κοινωνική συναναστροφή - σπάνια για τη μοναξιά μιας μεγαλούπολης. Ολοι αυτοί κινδυνεύουν να βρεθούν έξω από τα κάγκελα, ως απειλή για τις αρχαιότητες. Γιατί εκτός από όαση στην έρημο του τσιμέντου, ο λόφος του Φιλοπάππου είναι και αρχαιολογικός χώρος, με χαρακτηριστικότερο μνημείο την Πνύκα.
Τα πρώτα σχέδια για περίφραξη
Η συμβίωση των… αρχαίων, ακριβέστερα των αρχαιολόγων, με τους Νεοέλληνες υπήρξε αρμονική τις τελευταίες δεκαετίες από το 1902 που κηρύχθηκε η Πνύκα αρχαιολογικός χώρος μέχρι που προέκυψε το σχέδιο ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας το 2001. Το σχέδιο προέβλεπε τη συνολική περίφραξη του λόφου περιμετρικά -με τα γνωστά κάγκελα που υπάρχουν εκατέρωθεν στον πεζόδρομο της Αποστόλου Παύλου- συγκεκριμένες εισόδους και επιβολή ωραρίου. Οι πόρτες θα έκλειναν μετά τη δύση του ηλίου. Η ίδια μελέτη επισήμαινε ότι η περίφραξη του χώρου θα άλλαζε σε μεγάλο βαθμό και τη χρήση του ως περιβάλλοντος αναψυχής. Ωστόσο, η Α΄ ΕΠΚΑ (Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων), που έχει στην ευθύνη της όλο το λόφο, ζήτησε την εφαρμογή του σχεδίου, υποστηρίζοντας ότι έτσι θα προστατευθούν τα αρχαία.
Η κίνηση θεωρήθηκε από πολλούς ότι θα οδηγήσει και στην επιβολή εισιτηρίου. Κάτι τέτοιο ανέφερε, άλλωστε, σε ομιλία τους ο εκπρόσωπος της μελέτης για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, αρχιτέκτονας Αριστείδης Ρωμανός: «προβλέπεται ανάδειξη των αρχαίων διαδρομών, εκτεταμένη περίφραξη του συνόλου του χώρου, με νέα φυλάκια και περίπτερα εισόδου και έκδοσης εισιτηρίων…»
Αυτό σήμανε συναγερμό στις γειτονιές γύρω από τον λόφο. Οι κάτοικοι άρχισαν να κάνουν λαϊκές συνελεύσεις και να αντιδρούν δυναμικά. Επί δύο χρόνια, από το 2002 έως το 2004, ο εργολάβος έστηνε τα κάγκελα, έπειτα από μερικές μέρες οι κάτοικοι διαδήλωναν και στη συνέχεια τα έριχναν. Μέχρι που τελείωσαν τα χρήματα από τα κοινοτικά κονδύλια.
Τον προηγούμενο χειμώνα, οι φύλακες άρχισαν να κλείνουν με τη δύση του ήλιου το χώρο της Πνύκας. Η κατάσταση οξύνθηκε ακόμα περισσότερο όταν πριν από δύο μήνες το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο(ΚΑΣ) ζήτησε να χαρακτηριστεί ολόκληρος ο λόφος -ο οποίος είναι ήδη κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος- και «οργανωμένος», δηλαδή να μπει ένα συνολικό πλαίσιο λειτουργίας του που θα αλλάξει ριζικά τον σημερινό του χαρακτήρα. Στην τελευταία κινητοποίηση, αρχές Δεκεμβρίου, έπεσε και το συρματόπλεγμα που χώριζε την Πνύκα από τον υπόλοιπο λόφο. Τώρα, οι κάτοικοι είναι επί ποδός πολέμου, περιμένοντας αν η γνωμοδότηση του ΚΑΣ υπογραφεί από τον υπουργό Πολιτισμού.
Μόνο περιπατητές με ωράριο
Αν εφαρμοστούν οι όροι που ισχύουν σε οργανωμένους αρχαιολογικούς χώρους στο λόφο θα απομείνουν μόνο κάποιοι περιπατητές - με ωράριο. Οι προθέσεις των αρχαιολόγων έχουν ξεκάθαρους περιορισμούς για τον λόφο. «Οπως όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι, έτσι και στο λόφο πρέπει να μπουν κάποιες προϋποθέσεις. Κάποια πράγματα επιτρέπονται και κάποια όχι. Οι αρχαιολογικοί χώροι δεν είναι ούτε '
πλατείες ούτε παραλίες. Δεν πρόκειται για ελεύθερους χώρους. Δεν είναι χώροι για πικ - νικ. Προφανώς απαγορεύονται τα σκυλιά να μπαίνουν μέσα. Το ίδιο ισχύει και για τα ποδήλατα, καθώς υπάρχουν πολλά παιδιά μέσα στο λόφο και μπορεί να προκληθούν ατυχήματα», υποστηρίζει η αρχαιολόγος κ. Λαζαρίδου, που μαζί με την αρχαιολόγο κ. Βογιατζόγλου είναι υπεύθυνες για τους λόφους. «Αν θέλουν να ασχοληθούν με τέτοιες δραστηριότητες «να πάνε στα βουνά και στα λαγκάδια, στην εξοχή», τονίζει με έμφαση η κ. Λαζαρίδου. Φαίνεται πως τα ποδήλατα κατατάσσονται στους μεγάλους εχθρούς των αρχαιοτήτων. Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς την άποψη της κ. Βογιατζόγλου ότι και στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, που είναι και αυτός αρχαιολογικός χώρος, θα έπρεπε να απαγορευθούν εφόσον δεν έγιναν ποδηλατόδρομοι.
Ποιοι είναι, εν τέλει, οι σκοποί της αρχαιολογικής υπηρεσίας για το λόφο; «Να γίνει αρχαιολογικό άλσος, όπως είναι το Δίον», λέει η κ. Λαζαρίδου. «Πρόκειται για μια ορολογία που δεν υπάρχει μέσα στον αρχαιολογικό νόμο, αλλά καλύπτεται από τον νόμο του Βενιζέλου περί οργανωμένων αρχαιολογικών χώρων. Δείτε για παράδειγμα τη θαυμάσια αξιοποίηση της Αρχαίας Αγοράς», η οποία όμως λειτουργεί σαν τουριστικό αξιοθέατο έναντι εισιτηρίου και όχι σαν πάρκο. Παράλληλα, υποστηρίζει ότι είναι απολύτως αναγκαία η περίφραξη και το κλείσιμο των εισόδων το βράδυ για λόγους ασφαλείας. «Δεν θέλουμε χώρους αποτρεπτικούς και απαγορευτικούς, αλλά οι φύλακες δεν αρκούν για την προστασία των αρχαίων, καθώς αντιμετωπίζουμε προβλήματα εγκληματικότητας στο λόφο. Το σχέδιο που προτείνουμε, λαμβάνει υπ' όψιν ότι είναι και χώρος πρασίνου και αναψυχής και προβλέπει 26 εισόδους πρόσβασης στο λόφο με φύλακες, όχι για την έκδοση εισιτηρίων, αλλά για πληροφόρηση, σήμανση και περιφρούρηση της περιοχής. Εμείς δεν έχουμε πει ποτέ ότι θα μπει εισιτήριο». Στην πραγματικότητα όμως, κανείς δεν εγγυάται ότι κάποια στιγμή δεν θα μπει εισιτήριο, αφού ο αρχαιολογικός νόμος για τους οργανωμένους χώρους αναφέρει τη συγκεκριμένη δυνατότητα με κοινή απόφαση των υπουργών Οικονομίας και Πολιτισμού.
Πρέπει να βρεθεί ένα ειδικό καθεστώς για το λόφο, υποστηρίζει ο κ. Ακης Παπασαράντης, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Λαϊκής Συνέλευσης των Κατοίκων. «Το υπουργείο Πολιτισμού να περιοριστεί αποκλειστικά στην προστασία των αρχαίων και νεότερων μνημείων και η καθαριότητα, η ήπια άθληση, τα τραπεζάκια του πικ - νικ και οι υπόλοιπες δραστηριότητες να περιέλθουν στην αρμοδιότητα του Δήμου Αθηναίων. Πιστεύουμε ότι εάν οι αρχαιολόγοι έρχονταν σε συνεννόηση με τους κατοίκους της περιοχής, που πραγματικά αγαπούν το λόφο, θα απελευθερώνονταν τεράστιες δημιουργικές δυνάμεις και θα υπήρχε μια τόσο γόνιμη συνεργασία που ο λόφος θα γινόταν παράδεισος», καταλήγει ο κ. Παπασαράντης
Kατέστρεψαν τη βλάστηση
Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, ο χώρος εξυγιάνθηκε και αναδείχθηκε (αρχαιολογικά) με δικές τους παρεμβάσεις από το 1996 και μετά. «Ο λόφος ήταν μία από τις χωματερές των Αθηνών, όπου κυριαρχούσε το πράσινο και η ασυδοσία», υποστηρίζει η κ. Λαζαρίδου. «Είπαμε, λοιπόν, να εξισορροπήσουμε τη διττή ιδιότητα. Δηλαδή να γίνει αρχαιολογικό άλσος. Καθαρίσαμε το λόφο, κάναμε τεκμηρίωση των αρχαιολογικών ευρημάτων, ανασκαφές και καταφέραμε να πάρουμε πίσω 55 στρέμματα, από το Αστεροσκοπείο και τη «Δόρα Στράτου» που τα είχαν καταπατήσει. Σιγά σιγά βάλαμε τάξη, δημιουργήσαμε διαδρομές και αρχίσαμε να ελέγχουμε την περιοχή με φύλακες. «Προφανώς, οι αρχαιολόγοι αγνοούν ότι ο λόφος υπήρχε και πριν το 1996», λέει η κ. Μαρκαντωνάτου, κάτοικος της περιοχής. «Ξαφνικά οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ένα ακόμα πεδίο δράσης, διαγράφοντας την αξία του λόφου ως πνεύμονα πρασίνου».
Παράλληλα, μία από τις πρώτες κινήσεις των αρχαιολόγων ήταν και η κήρυξη των έργων και της βλάστησης Πικιώνη ως νεότευκτων μνημείων προστασίας.
Πόσο προστατεύτηκε, όμως, στην πραγματικότητα η βλάστηση Πικιώνη; «Η κατάστασή της σήμερα είναι τραγική», εξηγεί ο γεωπόνος Κώστας Τάτσης, γέννημα - θρέμμα της περιοχής. «Η παλιά φύτευση που είχε κάνει ο Πικιώνης με χρυσοελιές, μηδική, πικροδάφνες και θάμνους έχει μειωθεί στο 30%. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο με τους θάμνους καθώς δεν συγκρατούνται τα εδάφη. Δυστυχώς, με τα έργα του 2002, η χαμηλή βλάστηση στην κυριολεξία ξυρίστηκε. Το πιο παράλογο απ' όλα όμως συνέβη με το φυτό άκανθες, που η εικόνα του βρίσκεται στα κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού. Οι αρχαιολόγοι θεώρησαν ότι είναι ζιζάνιο και τα έκοψαν», λέει ο κ. Τάτσης. Οι τελευταίες μεγάλες δεντροφυτεύσεις έγιναν το 2002 από τους προσκόπους (περίπου 500 δέντρα) και το 2004 λόγω των έργων της ενοποίησης. Και οι δύο έγιναν στο δυτικό τμήμα του λόφου. Σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη, το δάσος έχει χάσει το 20% της φυτομάζας του λόγω των ξηρασιών της δεκαετίας του '90 και χρειάζεται πύκνωση.
Χρήματα για κάγκελα κι όχι για την πυρόσβεση
Μείζον πρόβλημα είναι και το σύστημα πυρόσβεσης. «Δόθηκαν τόσα πεταμένα χρήματα για τα κάγκελα και δεν τελείωσε το ζωτικό έργο της πυρόσβεσης», λέει η κ. Στέλλα Μαρκαντωνάτου. Το 2003, και ενώ βρίσκονταν σε εξέλιξη τα έργα περίφραξης, οι κάτοικοι της περιοχής σε συνεργασία με ένα όχημα της πυροσβεστικής, που βρισκόταν μόνιμα σε κάποιο σημείο του λόφου, έσβησαν 17 φωτιές. Εκείνο το καλοκαίρι πολλοί από τους κατοίκους περιπολούσαν κάθε βράδυ στο λόφο. Το ίδιο έκαναν και φέτος.
Οσο για την εγκληματικότητα στο λόφο, κανένα κάγκελο δεν πρόκειται να εμποδίσει εκείνους που θέλουν να βλάψουν το χώρο, λένε οι κάτοικοι της περιοχής, επισημαίνοντας το βανδαλισμό που υπέστη η «Κοιμωμένη» του Χαλεπά στον πολύ καλά φυλασσόμενο χώρο του Α' Νεκροταφείου. Εξ άλλου όσο περισσότεροι Αθηναίοι περιπατούν και «ζουν» το λόφο, τόσο ασφαλέστερος είναι. Γιατί είναι παράλογο κάποιος να θέλει να καταστρεψει ή να μην προστατεύσει κάτι που απολαμβάνει.
«Τελικά, η περίφημη ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων σημαίνει έναν περίπατο ανάμεσα σε κάγκελα… που καταλήγει στις γνωστές καφετέριες του Θησείου, καταλήγει ο κ. Παπασαράντης, προσθέτοντας: «Με το ίδιο σκεπτικό έκλεισαν και δεκάδες στρέμματα γύρω από την εκκλησία της Αγίας Φωτεινής, στο Ολυμπιείο, όπου ούτε καν τουρίστες δεν μπαίνουν…»




• 1